Co to jest “przedsiębiorstwo w spadku“ i dlaczego warto przyjrzeć się tej regulacji?

Problem sukcesji firm rodzinnych dotyczy zarówno spółek kapitałowych jak i firm prowadzonych w formie działalności gospodarczej podlegających wpisowi do CEIDG. W praktyce, największe problemy występują w przypadku dziedziczenia przedsiębiorstw wpisanych do CEIDG.
 
Aby jednoosobowa firma wpisana do CEIDG mogła zachować ciągłość “bytu” od dnia śmierci jej właściciela do podziału spadku, przedsiębiorca, co do zasady, jeszcze za życia powinien powołać tzw. zarząd sukcesyjny.

Zarząd sukcesyjny to tymczasowy zarząd przedsiębiorstwem po śmierci jego właściciela, czyli prowadzenie “przedsiębiorstwa w spadku”. Zasady zarządzania firmą po śmierci jej właściciela uregulowała Ustawa o zarządzie sukcesyjnym z 5 lipca 2018 r. Ustawa ta wprowadziła formę przejściową w postaci “przedsiębiorstwa w spadku”. W największym skrócie: jeśli powołany został zarząd sukcesyjny, po śmierci właściciela firmy, działalność jego przedsiębiorstwa trwa nadal przez określony czas, w którym spadkobiercy mogą podjąć decyzję co do dalszych kroków. Nie dotyczy to wszystkich rodzajów działalności. W przypadku niektórych zawodów (np. adwokaci, radcowie prawni, komornicy) kontynuacja działalności może okazać się w praktyce niemożliwa w uwagi na brak stosownych uprawnień.
 
Jak wygląda regulacja prawna dotycząca zarządu sukcesyjnego i “przedsiębiorstwa w spadku”?
 
Zarząd sukcesyjny
 
Po śmierci właściciela, działalność jego firmy trwa nadal jako tzw. “przedsiębiorstwo w spadku” , prowadzone przez zarządcę sukcesyjnego. Dzięki temu firma może zachować pracowników, numer NIP i ciągłość rozliczeń podatkowych, może dalej wykonywać koncesje czy zezwolenia uzyskane przez zmarłego przedsiębiorcę, a także realizować zawarte przez niego kontrakty handlowe.
 
Zarządcę sukcesyjnego powołać może sam przedsiębiorca, a po jego śmierci zrobić to mogą małżonek zmarłego (jeśli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku), spadkobierca ustawowy lub testamentowy zmarłego(jeśli przyjęli spadek) oraz zapisobierca windykacyjny (jeśli przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie w spadku).

Powołanie zarządcy sukcesyjnego po śmierci właściciela przedsiębiorstwa powinno być dokonane w formie aktu notarialnego, a zgodę musza wyrazić osoby mające łącznie ponad 85% udziałów w przedsiębiorstwie w spadku. Powołana osoba musi wyrazić zgodę, a notariusz powinien niezwłocznie zgłosić powołanie tej osoby do CEIDG.
 
Zarządcą sukcesyjnym może być każdy, kto ma zdolność do czynności prawnych i nie ma zakazu prowadzenia działalności gospodarczej.
 
Jakie są prawa i obowiązki zarządcy sukcesyjnego?

Do obowiązków zarządcy należy przede wszystkim wykonywanie umów z kontrahentami, występowanie w postępowaniach sądowych, realizacja obowiązków lub uprawnień wynikających z decyzji administracyjnych oraz stosowanie się do zaleceń organów administracyjnych (wynikających na przykład z kontroli urzędu skarbowego). Zarządca sukcesyjny ma pełny dostęp do rachunków bankowych zmarłego przedsiębiorcy i powinien regulować zobowiązania oraz uiszczać stosowne podatki i zaliczki tak aby zapewnić kontynuację działalności gospodarczej. Wszystkie te czynności zarządca wykonuje pod swoim imieniem, ale na cudzy rachunek, bowiem ostatecznie cały majątek trafi do spadkobierców.
 
Spadkobranie
 
Po śmierci właściciela, pierwszym krokiem zawsze powinno być ustalenie kręgu spadkobierców. Może to nastąpić zarówno na drodze sądowej (poprzez stwierdzenie nabycia spadku), jak i przed notariuszem (poprzez akt poświadczenia dziedziczenia). W ten sposób można ustalić, kto i w jakim udziale odziedziczył spadek. Spadkobiercy mogą następnie ustalić dalsze działania, czyli np. kto i w jaki sposób będzie kontynuował działalność gospodarcza czy też komu sprzedać odziedziczone przedsiębiorstwo.

Do czasu podjęcia wiążących decyzji w zakresie kontynuowania działalności gospodarczej zmarłego, zarząd nad “przedsiębiorstwem w spadku” wykonywany będzie przez zarządcę sukcesyjnego co pozwoli zachować wartość przedsiębiorstwa rozumianego jako zorganizowany zespół składników niematerialnych i materialnych przeznaczonych do prowadzenia działalności gospodarczej. Bez zarządcy sukcesyjnego nie będzie możliwe zachowanie ciągłości “bytu” firmy, co nieuchronnie doprowadzi do spadku jej wartości.