Zmiany do kodeksu spółek handlowych na ostatniej prostej

Trwają prace nad istotnymi zmianami w kodeksie spółek handlowych. 2 września 2021 r. do pierwszego czytania na posiedzeniu Sejmu został skierowany projekt ustawy o zmianie Kodeksu spółek handlowych. Czego dotyczy projekt nowelizacji i jakie są jego główne założenia?
 
Przepisy kodeksu spółek handlowych w aktualnym brzmieniu nie odpowiadają potrzebom spółek działających w ramach struktur holdingowych. W polskiej rzeczywistości prawnej działa wiele spółek, które funkcjonują jako element grupy kapitałowej, współdziałając z innymi powiązanymi podmiotami.  Niejednokrotnie spółki tworzące taką grupę kierują się wspólnymi celami gospodarczymi i tworzą jeden organizm gospodarczy. Współpraca ta często ma charakter faktyczny i nie jest w żaden sposób uregulowana, co niewątpliwie utrudnia prowadzenie działalności w ramach struktur holdingowych. Odpowiedzią na potrzeby rynkowe ma być uchwalenie tzw. prawa holdingowego.
 
Przepisy prawa holdingowego mają przede wszystkim ułatwić zarządzanie grupą spółek przez spółkę dominującą. Z drugiej strony, równie istotnym celem przepisów jest zapewnienie odpowiedniego poziomu ochrony poszczególnym podmiotom związanym z funkcjonowaniem grupy spółek. Przyznanie spółce dominującej większych możliwości wywierania wpływu na spółkę zależną musi wiązać się z jednoczesnymi mechanizmami chroniącymi spółkę zależną, wierzycieli spółki zależnej, czy też członków organów spółki zależnej. Wyważenie tych interesów jest kluczowe, aby nowe rozwiązania prawne faktycznie ułatwiły prowadzenie działalności w ramach struktur holdingowych. Założeniem nowelizacji jest częściowa regulacja prawa holdingowego, która ma stanowić odpowiedź na potrzeby obrotu gospodarczego, bez kompleksowego regulowania wszystkich zagadnień związanych w działalnością holdingów.
 
Jakie zmiany są proponowane?
 
Kluczową zmianą jest wprowadzenie definicji „grupa spółek”, rozumianej jako „spółka dominująca i spółka lub spółki od niej zależne, kierujące się wspólną strategią gospodarczą w celu realizacji wspólnego interesu, uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi”. Zarówno uczestnictwo w grupie spółek, jak i wskazanie spółki dominującej wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników spółki zależnej. Ujawnienie tych informacji nastąpi poprzez wpisanie wzmianki do rejestru. W przypadku spółek dominujących posiadających siedzibę poza Polską wystarczy ujawnienie powyższych informacji w rejestrze spółki zależnej.
 
Projekt przewiduje tzw. kwalifikowany stosunek dominacji i zależności, polegający na kierowaniu się wspólną strategią gospodarczą, umożliwiającą spółce dominującej wykonywanie jednolitego kierownictwa nad spółkami zależnymi. Powyższe zmiany skutkują wyodrębnieniem „interesu spółek” jako nowej kategorii prawnej.
 
Zmieni się dotychczasowa definicja spółki dominującej zawarta w k.s.h. Spółka dominująca będzie rozumiana jako spółka handlowa wywierająca decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.
 
Co to są wiążące polecenia?
 
Spółki dominujące będą uprawnione do wydawania swoim spółkom zależnym tzw. wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, o ile będą one realizowały interes grupy spółek i nie będą sprzeczne z prawem. Projekt wskazuje, że wiążące polecenie ma być udzielone w formie pisemnej lub elektronicznej i wskazywać co najmniej:
 

• • jakie oczekiwania ma spółka dominująca wobec spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia,
  • jaki jest interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną polecenia spółki dominującej,
  • spodziewane korzyści dla spółki zależnej, które będą następstwem wykonania polecenia spółki dominującej,
  • przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej.
•  
  Wykonanie wiążącego polecenia będzie wymagało uchwały zarządu spółki zależnej i poinformowania spółki dominującej o wykonaniu takiego polecenia albo o podjęciu uchwały o odmowie jego wykonania.
   
  Odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych
   
  Odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych będzie oparta na zasadzie business judgement rule, zgodnie z którą osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności.
   
  Wprowadzenie zasady business judgement rule było od dawna postulowane przez ekspertów. Członkowie zarządu nie powinni ponosić odpowiedzialności, jeżeli działali w granicach rozsądnego ryzyka biznesowego. Działalność gospodarcza jest z natury rzeczy związana z ryzykiem, zwłaszcza w okresach perturbacji. Zasada  biznesowej oceny ryzyka to niezbędny składnik oceny należytej staranności członków zarządu i rady nadzorczej. Powinna ona podlegać rozsądnie życzliwej interpretacji.
   
  Zwiększenie efektywności rad nadzorczych
   
  Nowelizacja przewiduje skonkretyzowanie działań rad nadzorczych, na które składać się będą następujące obowiązki:
   
  • • ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym,
    • ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,
    • sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników lub walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy corocznego sprawozdania z wyników oceny, o których mowa wyżej, oraz sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy.
  •  
    W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza będzie mogła badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów oraz osób zatrudnionych w spółce przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub stanu majątkowego. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez jego adresata informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
     
    Informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia, o których mowa powyżej, miałyby być przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, ale nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin. Zarząd nie mógłby też utrudniać członkom rady nadzorczej dostępu do wskazanych informacji, dokumentów, sprawozdań czy wyjaśnień.
     
    Dodatkowo rady nadzorcze w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych mają uzyskać prawo ustanawiania doraźnych lub stałych komitetów rady nadzorczej, składających się z członków rady nadzorczej, do pełnienia określonych czynności nadzorczych. Rady nadzorcze w spółkach akcyjnych będą też mogły delegować swoich członków do samodzielnego pełnienia określonych czynności nadzorczych. 
     
    Squeeze out i sell out
     
    Dotychczas uprawnienia sell out i squeeze out były przewidziane jedynie w przypadku spółek akcyjnych. Nowelizacja rozszerza te uprawnienia zarówno wobec spółek akcyjnych, jak i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością działających w ramach grupy spółek.
     
    Wspólnicy lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej, wchodzącej w skład grupy spółek, będą mogli żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia podjęcia uchwały w sprawie przymusowego wykupu swoich udziałów lub akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie umów z innymi osobami co najmniej 90% kapitału spółki zależnej (sell out). Do czasu dokonania całkowitej zapłaty udziałowcy mniejszościowi zachowują wszelkie prawa do akcji lub udziałów.
     
    Z drugiej strony, nowelizacja przewiduje, że spółka dominująca będzie mogła zażądać od spółki zależnej wykupienia udziałów lub akcji swoich wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych w przypadku, gdy spółka dominująca posiada bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej (squeeze out). Co ważne, umowa spółki zależnej może przewidywać takie uprawnienie dla spółki dominującej, jeżeli tylko spółka dominująca posiada bezpośrednio lub pośrednio mniej niż 90% kapitału spółki zależnej wchodzącej w skład grupy spółek, ale nie mniej niż 75% kapitału. Wykup nastąpi po cenie ustalonej przez biegłego wybranego przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie.