Zmiany do kodeksu spółek handlowych

Obszerne zmiany do kodeksu spółek handlowych, w tym m.in. przepisy dotyczące grupy spółek (tzw. prawo holdingowe), zostały przyjęte w dniu 12 kwietnia 2022 r. Nowelizacja zawiera także przepisy istotnie rozszerzające kompetencje rad nadzorczych, mające na celu zwiększenie efektywności nadzoru korporacyjnego oraz inne zmiany dotyczące m.in. kadencji członków organów czy zasad odpowiedzialności członków organów.
 
Nowe przepisy wejdą w życie 13 października 2022 r., ale spółki powinny już dziś zacząć przygotowania do wprowadzenia niezbędnych zmian i procedur.
 
Na czym polegają najważniejsze zmiany?

Kluczową zmianą jest wprowadzenie definicji „grupa spółek”, która oznacza „spółkę dominującą i spółkę albo spółki zależne, będące spółkami kapitałowymi, kierujące się zgodnie z uchwałą o uczestnictwie w grupie spółek wspólną strategią w celu realizacji wspólnego interesu (interes grupy spółek), uzasadniającą sprawowanie przez spółkę dominującą jednolitego kierownictwa nad spółką zależną albo spółkami zależnymi”. Zarówno uczestnictwo w grupie spółek, jak i wskazanie spółki dominującej wymaga podjęcia uchwały przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie spółki zależnej. Ujawnienie tych informacji nastąpi poprzez wpisanie wzmianki do KRS. W przypadku spółek dominujących posiadających siedzibę poza Polską wystarczy ujawnienie powyższych informacji w rejestrze spółki zależnej.
 
Nowelizacja wprowadza tzw. kwalifikowany stosunek dominacji i zależności, polegający na kierowaniu się wspólną strategią gospodarczą, umożliwiającą spółce dominującej wykonywanie jednolitego kierownictwa nad spółkami zależnymi. Powyższe zmiany skutkują wyodrębnieniem „interesu grupy spółek” jako nowej kategorii prawnej.
 
Dotychczasowa definicja spółki dominującej zawarta w KSH ulegnie zmianie. Zgodnie z nowelizacją, ze spółką dominującą będziemy mieli do czynienia w przypadku, gdy spółka ta „wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę”.
 
Co to są wiążące polecenia? 

Spółki dominujące będą uprawnione do wydawania swoim spółkom zależnym tzw. wiążących poleceń dotyczących prowadzenia spraw spółki, o ile będą one realizowały interes grupy spółek. Wiążące polecenia będą wydawane przez spółkę dominującą w formie pisemnej albo elektronicznej (wymagającej użycia kwalifikowanego podpisu elektronicznego), która zastrzeżona została pod rygorem nieważności. Polecenie powinno wskazywać co najmniej:  

•  
• • jakiego zachowania spółka dominująca oczekuje wobec spółki zależnej w związku z wykonaniem wiążącego polecenia,
  • jaki jest interes grupy spółek, który uzasadnia wykonanie przez spółkę zależną polecenia spółki dominującej,
  • jakie są spodziewane korzyści lub szkody spółki zależnej, które będą następstwem wykonania polecenia spółki dominującej,
  • przewidywany sposób i termin naprawienia spółce zależnej szkody poniesionej w wyniku stosowania się do polecenia spółki dominującej. 
•  
• Po otrzymaniu wiążącego polecenia od spółki dominującej, w celu jego wykonania, zarząd spółki zależnej będzie musiał podjąć uchwałę w przedmiocie wykonania polecenia i poinformować o tym fakcie spółkę dominującą. Spółka zależna będzie mogła ewentualnie odmówić wykonania polecenia, jednakże odmowa musi zostać, co do zasady, uzasadniona tym, że wykonanie polecenia mogłoby doprowadzić do jej niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością (dotyczy jednoosobowych spółek zależnych); bądź tym, że istnieje uzasadniona obawa, że wiążące polecenie jest sprzeczne z interesem tej spółki zależnej i wyrządzi jej szkodę, która nie zostanie naprawiona w ciągu dwóch lat (dotyczy pozostałych spółek).
  
  Odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych
• 
  Odpowiedzialność członków zarządów i rad nadzorczych będzie oparta na zasadzie business judgement rule, zgodnie z którą osoby te powinny przy wykonywaniu swoich obowiązków dołożyć staranności wynikającej z zawodowego charakteru ich działalności oraz dochować lojalności wobec spółki. Natomiast nie będzie stanowiło naruszenia ww. obowiązku działanie w granicach uzasadnionego ryzyka gospodarczego, w tym na podstawie informacji, analiz i opinii, które powinny być w danych okolicznościach uwzględnione przy dokonywaniu starannej oceny.
   
  Wprowadzenie zasady business judgement rule było od dawna postulowane przez ekspertów. Członkowie zarządu nie powinni ponosić odpowiedzialności, jeżeli działali w granicach rozsądnego ryzyka biznesowego. Działalność gospodarcza jest z natury rzeczy związana z ryzykiem, zwłaszcza w okresach perturbacji. Zasada biznesowej oceny ryzyka to niezbędny składnik oceny należytej staranności członków zarządu i rady nadzorczej. Powinna ona podlegać rozsądnie życzliwej interpretacji.
   
  Zwiększenie efektywności rad nadzorczych
• 
  Nowelizacja przewiduje skonkretyzowanie działań rad nadzorczych, na które składać się będą w szczególności następujące obowiązki:
  
  
  • • ocena sprawozdań zarządu z działalności spółki oraz sprawozdania finansowego za ubiegły rok obrotowy w zakresie ich zgodności z księgami i dokumentami, jak i ze stanem faktycznym,
    • ocena wniosków zarządu dotyczących podziału zysku albo pokrycia straty,
    • sporządzanie oraz składanie zgromadzeniu wspólników lub walnemu zgromadzeniu akcjonariuszy corocznego sprawozdania z wyników ocen, o których mowa wyżej, oraz sprawozdania z działalności rady nadzorczej za ubiegły rok obrotowy. 
  •  
  • W celu wykonania swoich obowiązków rada nadzorcza będzie mogła badać wszystkie dokumenty spółki, dokonywać rewizji stanu majątku spółki oraz żądać od zarządu, prokurentów oraz osób zatrudnionych w spółce sporządzenia lub przekazania wszelkich informacji, dokumentów, sprawozdań lub wyjaśnień dotyczących spółki, w szczególności jej działalności lub stanu majątkowego. Przedmiotem żądania mogą być również posiadane przez jego adresata informacje, sprawozdania lub wyjaśnienia dotyczące spółek zależnych oraz spółek powiązanych.
     
    Informacje, dokumenty, sprawozdania lub wyjaśnienia, o których mowa powyżej, miałyby być przekazywane radzie nadzorczej niezwłocznie, ale nie później niż w terminie dwóch tygodni od dnia zgłoszenia żądania do organu lub osoby obowiązanej, chyba że w żądaniu określono dłuższy termin. Zarząd nie może też utrudniać członkom rady nadzorczej dostępu do wskazanych informacji, dokumentów, sprawozdań czy wyjaśnień.
     
    Dodatkowo rady nadzorcze w spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością i spółkach akcyjnych mają uzyskać prawo ustanawiania doraźnych lub stałych komitetów rady nadzorczej, składających się z członków rady nadzorczej, do pełnienia określonych czynności nadzorczych. Rady nadzorcze w spółkach akcyjnych będą też mogły delegować swoich członków do samodzielnego pełnienia określonych czynności nadzorczych. 
     
    Squeeze out i sell out
  • 
    Dotychczas uprawnienia sell out i squeeze out były przewidziane jedynie wobec spółek akcyjnych. Nowelizacja rozszerza te uprawnienia zarówno wobec spółek akcyjnych, jak i spółek z ograniczoną odpowiedzialnością działających w ramach grupy spółek. Nowelizacja rozszerza te instytucje na wszystkie spółki kapitałowe.
     
    Wspólnicy lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej, wchodzącej w skład grupy spółek, będą mogli żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników lub walnego zgromadzenia podjęcia uchwały w sprawie przymusowego wykupu swoich udziałów lub akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie umów z innymi osobami co najmniej 90% kapitału spółki zależnej (sell out). Do czasu dokonania całkowitej zapłaty udziałowcy mniejszościowi zachowują wszelkie prawa do akcji lub udziałów.
     
    Z drugiej strony, nowelizacja przewiduje, że zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej będzie mogło podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów lub akcji swoich wspólników lub akcjonariuszy mniejszościowych, reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej przez spółkę dominującą posiadającą bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej (squeeze out). Co istotne, umowa lub statut spółki zależnej może przewidywać takie uprawnienie także wtedy, gdy spółka dominująca posiada bezpośrednio lub pośrednio mniej niż 90% kapitału spółki zależnej wchodzącej w skład grupy spółek, ale nie mniej niż 75% kapitału. Wykup nastąpi po cenie ustalonej przez biegłego wybranego przez zgromadzenie wspólników lub walne zgromadzenie.
     
    Nowe przepisy wejdą w życie 13 października 2022 r. ale spółki powinny już dziś zacząć przygotowania do wprowadzenia niezbędnych zmian i procedur.