Zabezpieczenie roszczenia w procesie cywilnym jest udzielane przez sąd na wniosek wierzyciela. Celem postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia jest zapewnienie wierzycielowi możliwości egzekucji z majątku dłużnika, która może nastąpić dopiero na podstawie prawomocnego wyroku.
W przypadku sporów sądowych czas często odgrywa kluczową rolę. Przygotowanie pozwu o zapłatę bywa czasochłonne, a samo postępowanie aż do uzyskania prawomocnego wyroku zasądzającego może trwać nawet kilka lat. To z kolei stwarza ryzyko dla wierzyciela, że dłużnik przez ten czas wyzbędzie się swojego majątku. W takiej sytuacji, najlepszym rozwiązaniem dla wierzyciela jest złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia. W przypadku gdyby sąd zgodził się z twierdzeniami wierzyciela i wydał postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia (najczęściej jest to zajęcie rachunków bankowych dłużnika), komornik dokonuje zajęcia kont bankowych dłużnika i ustala tym samym czy dłużnik ma pieniądze na koncie. Gdyby okazało się, że dłużnik nie ma w ogóle pieniędzy – należy rozważyć czy jest sens występować z powództwem i ponosić koszty procesu.
Kto i kiedy może żądać zabezpieczenia roszczenia?
W każdej sprawie cywilnej, podlegającej rozpoznaniu przez sąd powszechny lub sąd polubowny, można żądać udzielenia zabezpieczenia.
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia roszczenia może być złożony zarówno przed wszczęciem postępowania, jak i na każdym jego etapie (zarówno w postępowaniu przed sądem pierwszej instancji, jak i w postępowaniu odwoławczym, a nawet w postępowaniu ze skargi kasacyjnej). Zabezpieczenie roszczenia udzielane jest w formie postanowienia sądu i uniemożliwia dłużnikowi rozporządzenie majątkiem, które mogłoby wywrzeć niekorzystne skutki dla wierzyciela.
Udzielenia zabezpieczenia może żądać każda strona lub uczestnik postępowania pod warunkiem, że uprawdopodobni roszczenie oraz interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
Roszczenie jest uprawdopodobnione, jeżeli
„na pierwszy rzut oka” istnieje znaczna szansa na jego istnienie. Wnioskodawca nie musi zatem ściśle udowadniać roszczenia, jednak powinien przedstawić i należycie uzasadnić twierdzenia, które stanowią podstawę dochodzonego roszczenia. W tym celu powinien przedstawić dowody, które wskazują na duże prawdopodobieństwo istnienia roszczenia (np. faktury sprzedaży) i na brak zapłaty ze strony dłużnika (np. pismo z odmową zapłaty). Co więcej, udzielając zabezpieczenia sąd może oprzeć się na środkach niebędących dowodami w rozumieniu Kodeksu postępowania cywilnego, takich jak pisemne oświadczenia osób czy wyjaśnienia stron.
Natomiast interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Najczęściej będzie to wskazywanie na zagrożenie wyzbycia się majątku przez obowiązanego, nieregulowanie zobowiązań, nieracjonalne obchodzenie się z majątkiem czy na grożącą obowiązanemu upadłość.
W przypadku udzielania zabezpieczenia przed wszczęciem postępowania w sprawie sąd wyznacza termin, w którym wierzyciel powinien wnieść pozew o zapłatę pod rygorem upadku zabezpieczenia. Termin ten nie może przekraczać dwóch tygodni.
Co powinien zawierać wniosek o zabezpieczenie roszczenia?
Wniosek powinien zawierać:
-
- wskazanie sposobu zabezpieczenia, a w sprawach o roszczenie pieniężne także wskazanie sumy zabezpieczenia; jeżeli więc w drodze zabezpieczenia ma zostać ustanowiona hipoteka na nieruchomości, należy wskazać nieruchomość oraz numer księgi wieczystej, jeżeli natomiast wniosek dotyczy ruchomości lub praw, muszą być one dokładnie określone;
- uprawdopodobnienie okoliczności uzasadniających wniosek.
-
- Jeżeli wniosek o udzielenie zabezpieczenia złożono przed wszczęciem postępowania, należy nadto zwięźle przedstawić przedmiot sprawy.
Wskazana suma zabezpieczenia nie może być wyższa od dochodzonego roszczenia liczonego wraz z odsetkami do dnia wydania postanowienia o udzieleniu zabezpieczenia oraz z kosztami wykonania zabezpieczenia. Suma ta może obejmować także przewidywane koszty postępowania.
W jakim terminie sąd rozpoznaje wniosek o zabezpieczenie roszczenia?
Wniosek o udzielenie zabezpieczenia, co do zasady, podlega rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Jednakże termin ten jest dla sądu jedynie terminem instrukcyjnym i niezachowanie go przez sąd nie pociąga za sobą żadnych konsekwencji.
Czym kieruje się sąd, rozpoznając wniosek o udzielenie zabezpieczenia?
Przy wyborze sposobu zabezpieczenia sąd uwzględnia interesy obu stron postępowania w takiej mierze, aby uprawnionemu zapewnić należytą ochronę prawną, a obowiązanego nie obciążać ponad potrzebę. Zabezpieczenie nie może też, co do zasady, zmierzać do zaspokojenia roszczenia.
Sąd rozpoznaje wniosek o udzielenie zabezpieczenia w jego granicach (tj. nie orzeka o zabezpieczeniu ponad zakres, który wskazał wnioskodawca we wniosku), biorąc za podstawę orzeczenia materiał zebrany w sprawie (który może być zróżnicowany w zależności od etapu postępowania i od tego, czy zabezpieczenia udziela się przed wniesieniem czy po wniesieniu pozwu).
W jakim trybie wykonuje się postanowienie o zabezpieczeniu?
Jeżeli postanowienie o udzieleniu zabezpieczenia podlega wykonaniu w drodze egzekucji, do wykonania tego postanowienia stosuje się odpowiednio przepisy o postępowaniu egzekucyjnym, z tym że sąd nadaje postanowieniu o udzieleniu zabezpieczenia klauzulę wykonalności z urzędu (bez dodatkowego wniosku strony). Wyjątkiem jest sytuacja, w której wykonanie zabezpieczenia zostało uzależnione od złożenia przez uprawnionego kaucji na zabezpieczenie roszczeń obowiązanego, które powstaną w wyniku wykonania postanowienia o zabezpieczeniu – w takim przypadku klauzula wykonalności jest nadawana po złożeniu kaucji.
Jakie korzyści zyskuje wierzyciel w związku z ustanowieniem zabezpieczenia roszczenia?
Wierzyciel, w związku z ustanowieniem zabezpieczenia roszczenia, uzyskuje taktyczną przewagę nad dłużnikiem, polegającą przede wszystkim na:
-
- sprawdzeniu czy dłużnik ma pieniądze na koncie; prowadzenie procesu w sytuacji gdy dłużnik nie dysponuje majątkiem nie jest rozsądne
- uzyskaniu prognozy przyszłego wyroku; może to doprowadzić do ugody na warunkach korzystnych dla wierzyciela oraz
- uzyskaniu pewności, że przyszły wyrok będzie mógł być wyegzekwowany ze środków zajętych przez komornika.