Jak uzyskać zabezpieczenie roszczenia po zmianie przepisów, która weszła w życie 1 lipca 2023 r?

W dniu 1 lipca 2023 r. weszła w życie nowelizacja KPC, która wśród wielu zmian wprowadziła również istotne modyfikacje w kwestii zabezpieczania roszczeń. Zabezpieczenie roszczenia znajduje zastosowanie w sytuacji, gdy przedsiębiorca (lub osoba fizyczna) obawia się, że dłużnik może wyzbyć się swojego majątku a tym samym stać się niewypłacalnym. Jeżeli przedsiębiorca wystąpi z odpowiednim wnioskiem do sądu i wykaże we wniosku istnienie przesłanek, sąd wyda wówczas postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia a to sprawi, że przedsiębiorca będzie miał pewność, że dłużnik posiada środki, które zaspokoją jego roszczenie po uzyskaniu prawomocnego wyroku.
 
 Największe zmiany w kwestii zabezpieczania roszczeń, które weszły w życie 1 lipca 2023 r. dotyczą spraw z zakresu własności intelektualnej, czyli spraw o ochronę praw autorskich i pokrewnych, o ochronę praw własności przemysłowej oraz o ochronę innych praw na dobrach niematerialnych, a także o zapobieganie i zwalczanie nieuczciwej konkurencji oraz – w ograniczonym zakresie – o ochronę dóbr osobistych.
 
Zmiany dotyczące zabezpieczenia roszczeń w zakresie spraw własności intelektualnej
 
W sprawach własności intelektualnej od 1 lipca 2023 r. sąd w ramach oceny, czy uprawdopodobniono roszczenie, weźmie pod uwagę prawdopodobieństwo unieważnienia prawa wyłącznego w innym toczącym się postępowaniu. Okoliczność tę będzie się ustalać w oparciu o informacje pochodzące od stron, chyba że będzie ona znana sądowi z urzędu (art. 730¹ § 1¹ KPC). Będzie to w oczywisty sposób dotyczyć jedynie praw własności przemysłowej, ponieważ tylko one mogą podlegać unieważnieniu.
 
Nowelizacja wprowadza również obowiązek umieszczania we wniosku o udzielenie zabezpieczenia informacji o tym, czy toczy lub toczyło się postępowanie w przedmiocie unieważnienia prawa wyłącznego albo oświadczenia strony lub uczestnika postępowania o braku wiedzy o takim postępowaniu (art. 736 § 5 KPC).
 
Ponadto, strona domagająca się udzielenia zabezpieczenia roszczeń innych niż pieniężne, będzie musiała teraz ściśle przestrzegać półrocznego terminu na złożenie wniosku do sądu. Termin ten liczy się od dnia, w którym strona powzięła wiadomość o naruszeniu przysługującego jej prawa wyłącznego (np. prawa własności przemysłowej). Niedochowanie tego terminu będzie skutkować oddaleniem wniosku o udzielenie zabezpieczenia przez sąd, co wynika wprost z art. 755 § 2³ KPC.

Wchodząca w życie nowelizacja stanowi także, że w sprawach z zakresu własności intelektualnej (w zakresie roszczeń innych niż pieniężne) sąd co do zasady będzie udzielał zabezpieczenia dopiero po wysłuchaniu obowiązanego (art. 755 § 2² KPC). Wyjątkiem ma być sytuacja, w której wniosek musi być rozstrzygnięty natychmiast, bo wymaga tego charakter sprawy i naruszenia. Nie ma również obowiązku wysłuchania obowiązanego w przypadku zastosowania sposobów zabezpieczenia w całości podlegających wykonaniu przez komornika albo polegających na ustanowieniu zarządu przymusowego nad przedsiębiorstwem lub gospodarstwem rolnym albo zakładem wchodzącym w skład przedsiębiorstwa lub jego częścią albo częścią gospodarstwa rolnego.

To istotna zmiana względem dotychczasowej regulacji. Do tej pory, w przeważającej większości postępowań zabezpieczających, sądy orzekały ex parte, a więc bez udziału pozwanego. Pozwalało to budować strategie oparte o efekt zaskoczenia, gdyż pozwany dowiadywał się o zabezpieczeniu dopiero po jego udzieleniu. Zmiana wprowadzająca konieczność wysłuchania obowiązanego prowadzi do nadania postępowaniu zabezpieczającemu w sprawach własności intelektualnej charakter kontradyktoryjny.

Zmiany dotyczące zażaleń
 
Pozostałe zmiany, które weszły w życie w dniu 1 lipca 2023 r., nie są rewolucyjne i dotyczą wyłącznie zażaleń w postępowaniu zabezpieczającym (w każdej sprawie, nie tylko w sprawach własności intelektualnej). Sprowadzają się one do modyfikacji art. 741 KPC.
 
Po pierwsze, ustawodawca powrócił do wcześniejszego rozwiązania (obowiązującego do listopada 2019 r.). Zażalenie na postanowienie sądu pierwszej instancji w przedmiocie zabezpieczenia będzie rozpoznawał sąd drugiej instancji. Dotychczas, począwszy od listopada 2019 r. zażalenie rozpoznawało skład 3 sędziów tego samego sądu (tzw. zażalenie „poziome”).
 
Po drugie, nowelizacja wprowadziła możliwość zaskarżania postanowienia sądu drugiej instancji o udzieleniu zabezpieczenia, z wyjątkiem postanowienia wydanego w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji. Takie zażalenie będzie rozpoznawał inny skład tego sądu (zażalenie „poziome”).
 
Nie zostały wprowadzone żadne zmiany w zakresie procedury i przesłanek dla uzyskania zabezpieczenia roszczeń.
 
Jak uzyskać zabezpieczenie roszczenia?
 
Zabezpieczenie roszczenia w procesie cywilnym jest udzielane przez sąd na wniosek wierzyciela. Celem postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia jest zapewnienie wierzycielowi możliwości egzekucji z majątku dłużnika, która może nastąpić dopiero na podstawie prawomocnego wyroku.
 
W przypadku sporów sądowych czas często odgrywa kluczową rolę. Przygotowanie pozwu o zapłatę bywa czasochłonne, a samo postępowanie może trwać nawet kilka lat. To z kolei stwarza ryzyko dla wierzyciela, że dłużnik przez ten czas wyzbędzie się swojego majątku. W takiej sytuacji, najlepszym rozwiązaniem dla wierzyciela jest złożenie wniosku o udzielenie zabezpieczenia roszczenia. Jeśli sąd zgodzi się z twierdzeniami wierzyciela i wyda postanowienie o zabezpieczeniu roszczenia (najczęściej jest to zajęcie rachunków bankowych dłużnika), komornik dokonuje zajęcia rachunków bankowych dłużnika.
 
Jeśli okaże się, że dłużnik nie ma środków na rachunku – należy rozważyć celowość procesu.
 
Jeśli okaże się, że komornikowi udało się zająć odpowiednie środki na rachunkach bankowych dłużnika, wierzyciel ma zagwarantowaną skuteczną egzekucje wyroku w przyszłości. Wystarczy tylko wygrać sprawę.
  
Zgodnie z przepisami, sąd udzieli zabezpieczenia roszczenia, jeśli wnioskodawca (a) uprawdopodobni swoje roszczenie oraz (b) wykaże interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
 
Uprawdopodobnienie roszczenia polega na tym, że już „na pierwszy rzut oka” istnieje znaczna szansa na jego istnienie. Wnioskodawca nie musi zatem ściśle udowadniać roszczenia, jednak powinien przedstawić i należycie uzasadnić twierdzenia, które stanowią podstawę dochodzonego roszczenia. W tym celu powinien przedstawić dowody, które wskazują na duże prawdopodobieństwo istnienia roszczenia (np. faktury sprzedaży) i na brak zapłaty ze strony dłużnika (np. pismo z odmową zapłaty). Co więcej, udzielając zabezpieczenia sąd może oprzeć się na środkach niebędących dowodami w rozumieniu KPC., takich jak pisemne oświadczenia osób czy wyjaśnienia stron.
 
Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie. Najczęściej będzie to wskazywanie na zagrożenie wyzbycia się majątku przez obowiązanego, nieregulowanie zobowiązań, nieracjonalne obchodzenie się z majątkiem czy na grożącą obowiązanemu upadłość.
 
Jakie korzyści zyskuje wierzyciel w związku z ustanowieniem zabezpieczenia roszczenia?
 
Wierzyciel, w związku z wydaniem przez sąd postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia, uzyskuje taktyczną przewagę nad dłużnikiem, polegającą przede wszystkim na:
 

• • sprawdzeniu czy dłużnik ma pieniądze na rachunkach bankowych; prowadzenie procesu w sytuacji, gdy dłużnik nie dysponuje żadnym majątkiem zwykle mija się z celem (poza wyjątkowymi sytuacjami jak np. dochodzenie roszczeń wobec członków zarządu na postawie Art. 299 KSH)
  
  
  • uzyskaniu prognozy przyszłego wyroku i zepchnięciu dłużnika do defensywy; uzyskanie postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia przy zastosowaniu strategii opartej o efekt zaskoczenia może doprowadzić do ugody na warunkach korzystnych dla wierzyciela (dłużnik ma tylko 7 dni na wniesienie zażalenia licząc od momentu otrzymania postanowienia o zabezpieczeniu roszczenia), oraz
  
  
  • uzyskaniu pewności, że przyszły wyrok będzie mógł być wyegzekwowany ze środków zajętych przez komornika.