Zabezpieczenie roszczeń w sprawach kredytów „frankowych”

Zabezpieczenie roszczenia w procesie cywilnym jest udzielane przez sąd na wniosek strony, która wystąpiła do sądu z powództwem przeciwko innej osobie albo dopiero zamierza złożyć pozew do sądu. Zasadniczym celem postępowania zabezpieczającego jest zapewnienie stronie elementarnej, tymczasowej ochrony prawnej niezwłocznie, bez konieczności oczekiwania na prawomocne zakończenie postępowania co do istoty sprawy. Zgodnie z przepisami KPC, sąd udzieli zabezpieczenia roszczenia, jeśli wnioskodawca (a) uprawdopodobni swoje roszczenie oraz (b) wykaże interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
 
Czy przepisy o zabezpieczaniu roszczeń znajdą zastosowanie w każdej sprawie dotyczącej kredytów „frankowych”? Odpowiedź nie jest jednoznaczna.
 
Zgodnie z przepisami KPC, wnioskodawca ubiegający się o zabezpieczenie roszczenia, powinien złożyć odpowiedni wniosek w sądzie. Wniosek taki można złożyć zarówno przed wniesieniem pozwu przeciwko bankowi, jak też w toku postępowania. We wniosku do sądu należy uprawdopodobnić swoje roszczenie oraz wykazać interes prawny w dochodzeniu zabezpieczenia.
 
Uprawdopodobnienie roszczenia polega na tym, że już „na pierwszy rzut oka” istnieje znaczna szansa na jego istnienie. Wnioskodawca nie musi zatem ściśle udowadniać roszczenia, jednak powinien przedstawić i należycie uzasadnić twierdzenia, które stanowią podstawę dochodzonego roszczenia. W tym celu powinien przedstawić dowody, które wskazują na duże prawdopodobieństwo istnienia roszczenia i na brak zapłaty ze strony dłużnika (np. pismo z odmową zapłaty). Co więcej, udzielając zabezpieczenia sąd może oprzeć się na środkach niebędących dowodami w rozumieniu KPC, takich jak pisemne oświadczenia osób czy wyjaśnienia stron.
 
Interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia istnieje wtedy, gdy brak zabezpieczenia uniemożliwi lub poważnie utrudni wykonanie zapadłego w sprawie orzeczenia lub w inny sposób uniemożliwi lub poważnie utrudni osiągnięcie celu postępowania w sprawie.
 
Sprawy dotyczące kredytów „frankowych”, czyli sprawy, w których kredytobiorca zamierza pozwać bank w związku z zawartą umową kredytu denominowanego albo indeksowanego do CHF mają swoją specyfikę. Po jednej stronie jest zawsze bank udzielający kredytu a po drugiej stronie jest konsument, który zaciągnął kredyt. W ostatnim czasie pojawia się coraz więcej orzeczeń, w których sądy udzielają zabezpieczenia roszczeń kredytobiorców poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat bieżących rat kredytu. Z uwagi na zjawisko rosnącej inflacji i wysoki kurs CHF, coraz więcej kredytobiorców podejmuje próby uwolnienia się, przynajmniej na jakiś czas, od obowiązku spłacania rat.
 
Przede wszystkim należy zaznaczyć, że zabezpieczenie roszczenia poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat, może zostać udzielone przez sąd jedynie w przypadku, gdy kredytobiorca dochodzi albo będzie dochodził przed sądem roszczenia niepieniężnego, czyli w praktyce roszczenia o ustalenie nieistnienia (nieważności) umowy kredytu. Nie ma szans na uzyskanie takiego zabezpieczenia, jeżeli kredytobiorca dochodzi jedynie roszczenia pieniężnego – o zwrot spłaconych rat oraz innych świadczeń (ubezpieczenie, prowizja).
 
Druga istotna kwestia jest taka, że szanse na uzyskanie zabezpieczenia roszczenia poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat są znacząco większe w przypadku, w którym kredytobiorca w dacie składania wniosku o zabezpieczenie spłacił już cały kapitał kredytu (czyli suma spłaconych przez niego kwot jest równa albo wyższa od kwoty kredytu wypłaconej przez bank). Z praktyki orzeczniczej wynika, że jeżeli w dacie złożenia wniosku kredytobiorca nie spłacił kapitału kredytu – szanse na udzielenie zabezpieczenia są znikome.
 
Jak zostało wskazane powyżej, we wniosku o udzielenie zabezpieczenia, kredytobiorca powinien spełnić dwie przesłanki - uprawdopodobnić roszczenie oraz wykazać interes prawny w udzieleniu zabezpieczenia.
 
Uprawdopodobnienie roszczenia w przypadku spraw „frankowych” polega na przedstawieniu we wniosku argumentacji przemawiającej za tym, że umowa kredytu jest dotknięta tego rodzaju wadami, które powodują jej nieważność (tzw. klauzule abuzywne).
 
Jeżeli zaś chodzi o interes prawny w tychże sprawach, to w ostatnim orzecznictwie sądów jest on interpretowany w ten sposób, że zabezpieczenie powództwa poprzez wstrzymanie obowiązku dokonywania spłat rat kredytu na czas trwania procesu, ma uchronić kredytobiorcę przed koniecznością wytoczenia powództwa przeciwko bankowi o kolejne świadczenia spełnione w jego toku. Konieczność składania przez niego kolejnego pozwu przeciwko bankowi należałoby traktować jako poważne utrudnienie realizacji celu podstawowego postępowania, którym jest przecież definitywne rozstrzygnięcie sporu pomiędzy stronami powstałego na tle umowy kredytowej. Brak zabezpieczenia roszczenia sprawi ponadto, że kredytobiorca będzie zobowiązany dalej dokonywać spłat w trakcie trwania procesu, mimo iż spłacił już kwotę przekraczającą kapitał.
 
Zabezpieczenie udzielane jest na czas trwania postępowania, czyli do jego prawomocnego zakończenia. W praktyce momentem prawomocnego zakończenia postępowania przeciwko bankowi jest dzień wydania wyroku przez sąd II instancji (o ile sąd ten nie uchylił wyroku sądu I instancji i nie przekazał sprawy do ponownego rozpoznania).
 
Zgodnie z przepisami KPC, wniosek o udzielenie zabezpieczenia podlega rozpoznaniu bezzwłocznie, nie później jednak niż w terminie tygodnia od dnia jego wpływu do sądu. Z naszej praktyki wynika jednak, że na rozpatrzenie takiego wniosku można czekać nawet miesiąc. Należy również pamiętać o tym, że jeżeli zabezpieczenie zostanie udzielone przed złożeniem pozwu do sądu, taki pozew należy przygotować i złożyć w terminie wyznaczonym przez sąd w postanowieniu o zabezpieczeniu. Termin ten jednak nie może być dłuższy niż dwa tygodnie.
 
Na zakończenie należy również wspomnieć o tym, że postanowienie sądu w przedmiocie zabezpieczenia roszczenia jest zaskarżalne. Oznacza to, że bank może zaskarżyć postanowienie udzielające zabezpieczenia, wydane na korzyść kredytobiorcy. Z kolei kredytobiorca będzie mógł zaskarżyć postanowienie sądu odmawiające udzielenia zabezpieczenia. Zażalenie będzie rozpoznawał sąd wyższej instancji.